Tekst Helena Tobiasz
Nadwarciański Rocznik Historyczno-Archiwalny wydawany jest od 1994 roku przez Archiwum Państwowe w Gorzowie Wielkopolskim. W tym, 2020 roku ukazał się kolejny, 27 tom tego wydawnictwa. Obszerna publikacja licząca 596 stron wpisuje się w czas pandemii koronawirusa i może okazać się ciekawą lekturą dla osób stosujących się do zalecenia „Zostań w domu”.
Od początku wydawnictwo podejmuje tematykę związaną z historią i dziejami tych terenów od starożytności aż do czasów współczesnych. W tegorocznym numerze prof. Edward Rymar sięga średniowiecza w dwóch artykułach: Rycerstwo centralnej części Nowej Marchii w średniowieczu (G-K) oraz Sanitzowie i kilka innych rodów rycerskich ziemi strzeleckiej w średniowieczu. Do odległych czasów sięga również dr historii Grzegorz J. Brzustowicz w artykule pt.: Krąg świadków w procesie sądowym pomorsko-brandenburskim dotyczącym przynależności państwowej Granowa na Ziemi Choszczeńskiej na przełomie XV/XVI w. Część 2: Świadkowie strony zachodniopomorskiej.
Przebieg epidemii cholery i spis na nią zmarłych w Międzyrzeczu w 1831 roku opisuje Piotr M. Dziembowski. Ten sam autor publikuje także Testament Władysława Zygmunta i Joanny Doroty Dziembowskich z 24 listopada 1827 roku.
Nowszej historii, a dokładniej pierwszych lat rządów nazistowskich dotyczy tekst Hubertusa Fischera w tłumaczeniu Grzegorza Kowalskiego: „Hachschara” w Nowej Marchii: Altkarbe (Stare Kurowo), Dragebruch (Drawiny) i Heinersdorf (Chwalęcice). Trzy rozpoznane żydowskie wiejskie ośrodki edukacyjne w pierwszych latach dyktatury narodowosocjalistycznej.
Podobny okres obejmuje historyk regionalista Zbigniew Czarnuch w opracowaniu: Nazizm w miasteczku Vietz (Witnica). Próba zrozumienia procesu zatruwania umysłów jego mieszkańców ideologią partyjną NSDAP. Z. Czarnuch pisze również jak to z piwem w Witnicy było, i że pierwszym zamieszkałym tu Żydem był piwowar i gorzelnik Hirsch Wulff w rozdziale Komunikaty: Przyczynki do dziejów browarnictwa w Nowej Marchii.
Odnotowania wymaga skrupulatność z jaką red. Jerzy Zysnarskiego upamiętnia w Nekrologu gorzowskim za rok 2019 z suplementem (lata 2014-2018) zmarłych mieszkańców naszego miasta. W tym roczniku redaktor J. Zysnarski zamieszcza także tekst: Historia powstańczej kwatery na cmentarzu Świętokrzyskim, czyli gorzowscy powstańcy cz. II, będący kontynuacją publikacji z 2015 r. „Gorzowscy powstańcy”. Opracowanie przedstawia biogramy członków Gorzowskiego Koła Związku Powstańców Wielkopolskich 1918-1919 w okresie powojennym oraz historię powstania i funkcjonowania kwatery powstańczej na cmentarzu Świętokrzyskim w latach 1946-1961. Do tematyki powstańczej nawiązuje Michał Klisiński komunikując, że 28 stycznia 2020 r. powołano Koło Towarzystwa Pamięci Powstania Wielkopolskiego w Gorzowie Wielkopolskim.
Książki z 2019 r. o regionie gorzowskim i o jego mieszkańcach omawia dr Krystyna Kamińska. Wspomnieniami z dzieciństwa dzieli się nauczycielka jęz. niemieckiego Teresa Mika w artykule: Niemcy w Witnicy w „Krajobrazie z topolą” Ireny Dowgielewicz.
Zachętą do przechadzki po Gorzowie może okazać się tekst Elisabeth Hedwig Deutschländer, Urlop inny niż wszystkie! w tłumaczeniu Grzegorza Kowalskiego. Autorka mieszkała w mieście nad Wartą od urodzenia 3 lipca 1898 r. do wysiedlenia 4 maja 1947 r. Potem, pierwszy raz przyjechała do Gorzowa na przełomie czerwca i lipca 1970 r. gdzie spędziła 26 dni, spacerując z aparatem fotograficznym po – jak pisze – znanej mi ziemi, lecz w obcym kraju. Tekst będący relacją z tej podróży ukazał się w czasopiśmie „Heimatblatt” nr 8-12 z 1970 r. i nr 1-3 z 1971 r. W nocie biograficznej Dariusz A. Rymar wyjaśnia: Publikujemy go świadomi, iż prezentuje on problemy polskich ziem zachodnich i północnych z perspektywy niemieckiej, często diametralnie różniącej się od polskiej. Toteż nie wdając się w ocenę niektórych sformułowań zawartych w tekście, uważny czytelnik z opowieści autorki dowiaduje się jak dany fragment wyglądał w Landsbergu przed 1945 rokiem, i dalej jak wygląda 25 latach później tj. w 1970 roku, kończąc na własnych spostrzeżeniach o stanie obecnym, 75 lat po wojnie, czyli od czasu gdy Landsberg nad Wartą stał się Gorzowem Wielkopolskim.
Dość szczegółowe dane pozwalają bez trudu zlokalizować opisane miejsca we współczesnym Gorzowie. Trasa autorki wiedzie m. in. przez obrośnięty zielenią „Kwadrat” (Moltkeplatz). Przecinają go ukośnie dwie ścieżki. W rogu przy ul. Chrobrego (Hindenburgstraße) wciąż jeszcze stoi rosyjski pomnik; groby żołnierzy, które w latach 1945-1947 musieliśmy utrzymywać w czystości, zniknęły; może szczątki zostały przeniesione do Rosji – domyśla się autorka.
Tymczasem teraz, w 2020 roku wiadomo, że prochy żołnierzy radzieckich spoczywających na placu przekształconym tuż po wojnie w prowizoryczny cmentarz, zostały przeniesione w 1952 roku na Cmentarz Wojenny przy ul. Walczaka. Pomnik żołnierzy Armii Czerwonej „Sława Bohaterom” z rosyjskim herbem został zastąpiony w 1978 r. pomnikiem 2 Armii Wojska Polskiego autorstwa Jerzego Koczewskiego, z okazji 35-lecia Ludowego Wojska Polskiego. Plac faktycznie tonął w zieleni aż do 2018 r. Wtedy przeprowadzono generalną przebudowę placu, nadając mu „nowoczesny kształt” z przewagą powierzchni utwardzonych, pozostawiając pomnik 2 AWP oraz tylko trochę drzew, głównie na obrzeżach placu.
W kolejnej wycieczce urlopowiczka zauważa małą zabytkową bramę i prastary bluszcz zieleniejący na ścianie szczytowej domu przy Cichońskiego 1 (Ziegelstraße), aktualnie Stefanii Hejmanowskiej. Stan obecny powala stwierdzić, że zarówno bramka jak i bluszcz, imponujących rozmiarów pozostają niezmiennie na swoim miejscu.
I tak dalej, wędrować można po mieście i okolicy śledząc zmiany lub ich brak w przestrzeni opisanej w artykule Urlop inny niż wszystkie!.
Oprócz wyżej wspomnianych publikacji, w roczniku znalazły się także m. in. teksty autorstwa ks. Roberta K. Kufela, Tomasza Szafrańca, Roberta M. Jurgi i Leszka Lisieckiego, Bogdana Matławskiego, Zygmunta Schoennagela, Leszka Jankowiaka, Janusza Dreczki, Anny Jodko, Błażeja Skazińskiego, Wandy Szukalskiej-Gołąb, Grażyny Kostkiewicz-Górskiej, Agnieszki Dębskiej oraz rysunki Romana Picińskiego.
27 tom Nadwarciańskiego Rocznika Historyczno-Archiwalnego jest dostępny w Archiwum Państwowym w Gorzowie Wielkopolskim przy ul. Ignacego Mościckiego 7, po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym nr 95 783 53 21 lub za pośrednictwem poczty elektronicznej: sekretariat@gorzow.ap.gov.pl. Cena 25 zł.
Redaktor naczelny: dr hab. Dariusz A. Rymar
Tłumaczenie streszczeń na jęz. angielski: Piotr Wahl, na jęz. niemiecki: Falko Neininger
Korekta: Ewa Kraszewska
Wydawca: Archiwum Państwowe w Gorzowie Wlkp.
Nakład: 300 egz.
Helena Tobiasz
930 total views, no views today
